Hendrik De Schrijver
Sonja Vos (Kodak): “Het invoeren van een pc-privé-project is niet mogelijk zonder er een opleidingsluik aan te koppelen. Dat is de enige mogelijkheid om de kosten voor het bedrijf te rechtvaardigen.”
Sonja Vos (Kodak)
België hinkt achterop inzake persoonlijk computergebruik. De overheid wil de digitale kloof dempen. Meer pc’s in de Belgische huiskamers dus, een opvatting die terechtkwam in de programmawet van 24 december 2002: er werd een belastingvrijstelling naar voren geschoven voor werknemers die via hun werkgever de mogelijkheid krijgen om een pc, randapparatuur, internetaansluiting en -abonnement te kopen, en de voor het bedrijf dienstige software. Het Koninklijk Besluit van 25 maart 2003 (Belgisch Staatsblad van 4 april 2003) bepaalde de precieze voorwaarden en de forfaitaire raming van het voordeel van alle aard dat daarbij ontstaat (zie kader: De wet).
Chris Redant, adviseur van minister van Financiën Didier Reynders (MR) en coauteur van de nieuwe wet, schetst de filosofie: “Sinds de Raad van Lissabon (maart 2000) wil Europa op tien jaar tijd de meest competitieve en duurzame kenniseconomie ter wereld creëren. Voor diverse domeinen werden de doelstellingen geformuleerd, verduidelijkt in actieplannen. In ons land zal het netwerk, liefst breedband, een belangrijke rol spelen bij de realisatie van die objectieven. Op dat vlak hebben we al belangrijke troeven: ADSL is bij ons toegankelijk voor ruim 90% van de bevolking, de kabelmaatschappijen bereiken in Vlaanderen en Brussel een aanwezigheid van 100% en in Wallonië van 75%. De markt werd al geliberaliseerd en kent prijzen die comfortabel onder het Europees gemiddelde blijven. We hebben ook al een wettelijk kader om de elektronische handel en e-government te stimuleren. Maar eerst en vooral moet Jan Publiek op een adequate manier toegang krijgen tot het netwerk. De regels inzake pc-privé passen daarin.”
Het e-onderzoeks- en adviesbureau InSites verrichtte in maart-april 2003 in opdracht van Belgacom, Microsoft, Intel en Hewlett-Packard een onderzoek naar het vertrouwd zijn van bedrijven met én hun bereidheid om pc-privé te aanzien als een bijkomend voordeel. “Toen al had én op twee bedrijven van het wettelijk initiatief gehoord”, stelt Tim Duhamel, CEO van InSites. “Nog ruim de helft van de bedrijven gaf wel toe de details niet te kennen. Maar de belangstelling lag hoog: in meer dan twee op drie ondernemingen bleek er interesse. De meeste bedrijven zien het uitbouwen van betere relaties met medewerkers, het verhogen van de prestaties en het creëren van meer flexibiliteit in de werkschema’s als voornaamste pluspunten. Witteboordenbedrijven zien pc-privé als een gezinsvoordeel, de weg om internet- en computervaardigheden te versterken, iets waardevols voor een vrij lage kostprijs. De voornaamste nadelen? Vele bedrijven geloven dat het promoten van pc- en internetgebruik een bepaald systeem van telewerken vereist en aanzien het als een hoge investering.”
Als reactie hebben de enquêteurs de twee formules uit de wet toegelicht (zie kader: De wet). Duhamel: “Volgens de tweede optie koopt of least de onderneming computers en internetaansluiting. Dat biedt haar de mogelijkheid zelf te bepalen welk percentage van het aankoopbedrag ze betaalt en of ze dat al dan niet doet voor alle werknemerscategorieën. Het marktpotentieel voor de tweede keuzemogelijkheid is hoog. Vier op tien bedrijven zouden die formule in de nabije toekomst invoeren, slechts drie op tien bedrijven overwegen de eerste optie.”
Duhamel geeft toe dat de incubatieperiode enkele jaren zal vergen. “Slechts én op vijf bedrijven zou pc-privé al dit jaar invoeren, terwijl én op drie zich voorneemt nog drie jaar of langer te wachten. Het hangt ook af van de sector, de HR-strategie en de loonpolitiek. Personeelsverantwoordelijken moeten dit zien als een waardevol bijkomend voordeel voor een vrij lage prijs met positieve neveneffecten, zoals lagere drempels voor telewerken, het verhogen van computervaardigheden en kansen om te komen tot soepeler werkuren.”
De vakbond: “Dubbelzinnig, verwarrend en onrechtvaardig”
Bij de vakbonden blijft er argwaan over pc-privé. Zij zien de mogelijkheden om flexibeler te werken als verborgen agenda van de werkgevers. Koen Meesters van de ACV-studiedienst: “Een computer is een werktuig. Heeft de werknemer een computer nodig om zijn werk te doen, dan moet de werkgever er én ter beschikking stellen. Of de werknemer een computer binnen zijn eigen muren moet bezitten, is een kwestie die zoveel mogelijk buiten de invloedssfeer van de werkgever moet blijven.”
“Is het de bedoeling om de pc in het kader van thuiswerk te gebruiken, dan hoeft er geen aangepaste fiscale regeling te worden uitgedokterd.”
Algemeen secretaris Ferre Wyckmans van de bij het ACV aangesloten bediende- en kadervakbond LBC-NVK argumenteert wat ruimer: “De pc heeft ook zijn intrede gedaan in de huiskamer of in het bureau dat vele bedienden of kaderleden zich thuis hebben geïnstalleerd. De grens tussen de twee plekken is vervaagd en in vele gevallen is door de internetcommunicatie het begrip werkplek virtueel geworden. Ook in de vele gevallen waar er van thuiswerk officieel geen sprake is, blijkt de pc het instrument te zijn dat naast privé-doeleinden ook voor werkopdrachten wordt ingezet. Zo is dit werkmiddel een statuut van bruikbaar gadget gaan verkrijgen, waarvan de kostprijs voor vele werkgevers lichter weegt dan de verwachte baten. Dat is in ieder geval de context waarbinnen de minister van Financiën de fiscale behandeling van het kosteloos ter beschikking stellen van een pc of internetaansluiting wilde regelen.”
Het ter beschikking stellen van zaken die geen enkele band hebben met te verrichten taken in opdracht van de werkgever is evenwel te interpreteren als een loonsverhoging, waarop specifieke fiscale regels moeten worden toegepast, meent Wyckmans: “Moeten die regels worden aangepast, dan moet dat debat ondubbelzinnig worden gevoerd en vooral met principes van gelijke behandeling. Elke andere maatregel geeft aanleiding tot verwarring, misbruik en onrechtvaardigheid. Is het de bedoeling om de pc in het kader van thuiswerk te gebruiken, dan hoeft er geen aangepaste fiscale regeling te worden uitgedokterd. Zou dat niet betekenen dat voortaan werkmateriaal belast wordt? Ook dán is het verwarrend en onrechtvaardig. Naast de gebrekkige fiscale constructie is het voorspelbare gevaar dat de werkgever een eenzijdige daad stelt waarop de werknemer fiscaal wordt aangesproken, maar waaraan de werkgever een, mogelijk zelfs expliciet, verwachtingspatroon, koppelt. Het zal dan een assertieve werknemer moeten zijn die deze gift afwijst of aanvaardt en nadien weigert er iets voor in de plaats te geven. Bovendien worden werkgevers en werknemers alweer geconfronteerd met een complexe reeks van verschillen inzake de beoordeling van inkomsten, naargelang de RSZ dan wel de fiscus de rekening maakt. Ook hier is onduidelijkheid en verwarring troef. De eenzijdige interpretatie van het KB zal de onduidelijkheid nog vergroten.”
De wet
De programmawet van 24 december 2002 gunt een belastingvrijstelling voor werknemers die via hun werkgever de kans krijgen om een pc, randapparatuur, printer, internetaansluiting en -abonnement te kopen, alsook de voor het bedrijf dienstige software. Het Koninklijk Besluit van 25 maart 2003 (Belgisch Staatsblad van 4 april 2003) bepaalt enkele bijkomende voorwaarden voor de vrijstelling en een forfaitaire raming van het voordeel van alle aard dat daarbij ontstaat.
De wet biedt twee mogelijkheden:
1. De werknemer koopt zelf de pc en software via een pc-privé-plan van zijn werkgever. Dan blijft de werkgeversinbreng beperkt tot maximum 60% van de aankoopprijs (exclusief BTW) met een plafond van 1500 euro. De werkgever kan zijn bijdrage fiscaal aftrekken en deze is niet belastbaar voor de werknemer. Het plan moet dan wel gelden voor alle werknemers, de voorwaarden beschrijven voor de tussenkomst van de werkgever en een aantal vermeldingen of voorwaarden bevatten, zoals:
De in aanmerking komende apparatuur en software moeten duidelijk omschreven zijn.
De werknemer moet vrij kunnen kiezen: hij moet geen volledige pc-configuratie kopen, maar op zijn minst kunnen kiezen tussen twee onderdelen van het aanbod.
De werkgeverstussenkomst moet worden opgegeven per onderdeel van het aanbod.
Een tussenkomst voor tweedehands materiaal is uitgesloten.
De aankoop gebeurt in het kader van het pc-privé-plan bij een derde, aangewezen in het kader van dat plan.
Organiseert de werkgever regelmatig dit type aankoopplan, bijvoorbeeld elk jaar, dan kan de werknemer maar om de drie jaar eenzelfde component uit het aanbod kopen.
2. De werkgever is eigenaar van de pc, software en randapparatuur. Hij stelt het materiaal ter beschikking van de werknemer voor privé-gebruik. In hoofde van de werknemer werd dit tot vór de wet beschouwd als een belastbaar voordeel van alle aard (belast volgens zijn werkelijke waarde). Voor een kosteloos ter beschikking gestelde pc wordt dat voordeel nu forfaitair vastgesteld op 180 euro per jaar voor de pc en/of 60 euro per jaar voor de internetaansluiting en het -abonnement.
Als de werkgever bepaalt dat de werknemer een jaarlijkse bijdrage levert van ten minste 180 euro (voor pc) en/of 60 euro (voor internet), dan is er geen voordeel van alle aard meer en dient de werknemer hierop dus ook geen belasting te betalen.
Het plan kan bepalen dat de eigendomsoverdracht naar de werknemer gebeurt na afschrijving van het materiaal. De tussenkomst kan variëren, afhankelijk van de wensen van de werkgever, en kan worden geïntegreerd in de loonpolitiek en dus in het personeelsbeleid van de onderneming.
Deze regeling is niet van toepassing op bedrijfsleiders.
De werkgeversbijdrage in de aankoop van een pc is in dit plan ook van sociale bijdragen vrijgesteld onder dezelfde voorwaarden als in de fiscale regeling. Zowel fiscale als sociale vrijstelling gaan met terugwerkende kracht in op 1 januari 2003.
Puilaetco Bank: “Werknemers beter vertrouwd maken met software”
Al in oktober 2000 voerde Puilaetco Bank (specialist in vermogensbeheer en beurstransacties met 190 werknemers en vestigingen in Brussel, Antwerpen, Luik, Luxemburg en Genève) voor alle medewerkers een pc-privé-plan in. Voor de computer en toebehoren betalen de werknemers gedurende 36 maanden een bijdrage op hun loon. De apparatuur blijft eigendom van de bank.
“We wilden ons personeel op vrijwillige basis de kans geven zich beter vertrouwd te maken met het gebruik van een pc en met programma’s die nuttig zijn in hun werkomgeving”, motiveert HR-manager Pierre de Donnea. “We vinden het belangrijk dat ze dit thuis kunnen doen, op een aangename en rustige manier. Het privé-gebruik van een computer werkt erg motiverend, meer dan het professioneel gebruik. Mensen leren beter wanneer het voor hun eigen behoeften is. Wat thuis geleerd werd, wordt uiteindelijk ook op kantoor gebruikt. Een positief neveneffect is dat dit leidt tot een sterke vermindering van de opleidingsbudgetten voor die softwarepakketten. Maar natuurlijk moet je zo’n project steeds koppelen aan een opleidingsprogramma, verzorgd door een externe partner. Ik aanzie het ook als een indirect voordeel voor de werknemers dat de rest van het gezin de pc kan gebruiken.”
Maar kan de werknemer dit niet begrijpen als een valstrik, vermoeden dat het de werkgever er vooral om te doen is dat hij ‘s avonds werk mee naar huis zal nemen? Pierre de Donnea: “Daarom is de communicatie bij de invoering van zo’n project zo belangrijk. Ook bij ons kwamen daar vragen over. We hebben open kaart gespeeld, onze échte motieven duidelijk gemaakt en zijn van onze bedoelingen nooit afgeweken. Tijdens de drie jaar dat ons pc-privé-programma loopt, hebben we daarmee nog nooit een probleem gehad.”
“De weerslag van het pc-privé-plan op de motivatie en het werkgedrag is onmogelijk precies te meten.”
Het risico dat privé- en werksfeer verweven raken, ontkent de HR-manager niet: “Maar dat hangt af van het individu, zijn functie, zijn hobby’s. We trachten beide sferen strikt gescheiden te houden. Medewerkers thuis laten werken is niet onze bedoeling. Niettemin is die opsplitsing voor sommigen nooit zo evident. Velen lezen toch de financiële pagina’s van hun krant op zaterdag? Een financieel analist zal op zondag toch wel eens naar nieuwe financiële websites zoeken? Een bankbediende zal ‘s avonds thuis toch voor zijn eigen aandelenportefeuille zorgen en daarvoor de site van Euronext en Microsoft Excel gebruiken? Zal hij Powerpoint, dat hij op kantoor gebruikt, niet aan zijn dochter uitleggen?”
Een formele bevraging van de werknemers over het plan heeft de bank nog niet gedaan. “Maar de statistieken van de helpdesk gaven een overzicht van de werking ervan”, weet Pierre de Donnea. “Een grote meerderheid is tevreden, al hebben velen met weinig pc-ervaring in het begin nogal wat praktische problemen. Dat is normaal. Erg positief is dat die moeilijkheden snel verminderden door het scholingseffect. Telefonische ondersteuning is absoluut noodzakelijk en de kwaliteit van die helpdesk is van cruciaal belang.”
Volgens de HR-manager valt de weerslag van het pc-privé-plan op de motivatie en het werkgedrag onmogelijk precies te meten. “We stellen positieve trends vast. Niemand vraagt nog opleidingen over software die al in de pc-privé-opleidingen aan bod zijn gekomen en onze interne helpdesk krijgt minder oproepen met elementaire vragen.”
Hij vindt de nieuwe wet positief en noodzakelijk. “Bij de invoering van ons plan waren er nog geen regels. Fiscaal was er slechts onzekerheid. Nu weten we wat mogelijk is. We hopen nu maar dat de fiscus en de RSZ in dezelfde richting blijven denken.”
Tips bij het invoeren van een pc-privé-plan
Geef duidelijke en volledige communicatie, wees open over de bedoelingen en de afspraken.
Integreer het voordeel binnen het beloningsbeleid.
Zoek een goede opleidingspartner met degelijke service, begeleiding en ondersteuning na verkoop.
Vermijd valkuilen: pc-privé is geen telewerk.
Kodak: “Fiscale stimuli mogen niet voornaamste reden zijn voor pc-privé”
Van de 88 werknemers bij Kodak in Zaventem, die voor een pc-privé-plan in aanmerking komen, schreven 64 zich in. “De computers werden in juni 2001 geleverd”, zegt HR-supervisor Sonja Vos. “Door de aard van onze producten en diensten zijn we erg betrokken bij de digitalisering van de maatschappij. Het is in het belang van ons bedrijf én van onze medewerkers dat zij zo goed mogelijk vertrouwd geraken met pc’s en digitale beeld- en gegevensverwerking. We zagen dit project als een mooi compromis tussen het noodzakelijk investeren in het permanent leren en het geven van een persoonlijk voordeel. De interesse was groot. Wellicht hadden sommige werknemers het financieel moeilijk om de toch vrij belangrijke investering op te nemen in hun budget. Dat project maakt het hun mogelijk de investering maandelijks af te betalen en tegelijkertijd een belangrijk pakket trainingen te doorlopen. Daartoe verbinden ze zich volgens het afgesloten contract met Kodak. Hun voornaamste investering was tijd. Naar ons oordeel was dit een goede deal. Gelet op het grote aantal inschrijvingen, delen ook de meeste medewerkers die mening. Ze krijgen op de gevraagde dag en tijd thuis een pc, volledig geïnstalleerd met professionele software, alsook een belangrijke dienst-na-verkoop. Kodak betaalt een belangrijk deel van de kosten. Na de afbetalingstermijn van drie jaar kopen de medewerkers hun pc voor een minimale prijs over van Kodak.”
Het bedrijf voerde over het project een uitgebreide communicatie. “Een eerste fase bestond uit een infovergadering, georganiseerd door dienstverlenende partner Ifaros. Daar werden de mogelijkheden, opleidingen en de werkwijze toegelicht. De tweede fase was een brochure, opgemaakt in samenwerking met Ifaros. Die geeft de belangrijkste punten weer, de prijzen en een inschrijvingsformulier. De derde fase was de communicatie door Ifaros over de thuislevering.”
“We zagen dit project als een mooi compromis tussen het noodzakelijk investeren in het permanent leren en het geven van een persoonlijk voordeel.”
Ook Sonja Vos geeft toe dat de invoering van zo’n project valkuilen kan bevatten en wijst op het belang van een duidelijke communicatie: “We hebben het opzet van bij het begin ondubbelzinnig kenbaar gemaakt, dat we geen 24 uren bereikbaarheid noch langere werktijden verlangen, dat de pc’s in het kader van het project puur voor privé-doeleinden verworven zijn. Wél willen we dat onze medewerkers met de standaard Microsoft Office-pakketten kunnen werken.”
Het gescheiden houden van het pc-privé-plan van de telewerkers was bij Kodak eenvoudig. “Onze mobiele medewerkers zijn geen thuiswerkers, maar sales- en fieldtechnici. Zij hebben de mogelijkheid om via hun draagbare pc in te bellen en elektronische gegevens te downloaden. Dat kan enkel via die configuratie, niet via de privé-pc. Bovendien verbiedt onze bedrijfspolitiek om die inbelsoftware te installeren op een privé-computer. Het invoeren van zo’n project is gewoon niet mogelijk zonder er een opleidingsluik aan te koppelen. Dat is de enige mogelijkheid om de kosten voor het bedrijf te rechtvaardigen. De tussenkomst van onze partner was tot aan de uitlevering van de computers en de opleidingspakketten overwegend positief. Daarna verliep de service moeizamer, maar over het algemeen is het een positieve ervaring.”
De recente wet vindt Sonja Vos een goede zaak: “Ook Kodak zal gebruik maken van de fiscale stimuli. Maar die mogen niet de voornaamste factor zijn om een pc-privé-plan in te voeren. Ons project dateert van vór deze wetgeving. Bij ons bestond die behoefte al. Wachten tot de wet van kracht werd leek ons niet zinvol.”
Onderzoek: voor het eerst daling van internetverbindingen
Cijfers van ISPA Belgium (Internet Service Providers Association, de beroepsvereniging die 23 leden telt en 97% van de Belgische internetmarkt vertegenwoordigt) verklaren waarom de internetverdelers onlangs nog aandrongen op structurele maatregelen om het internet tot meer gezinnen en bedrijven te laten doordringen. Onlangs stelde ISPA de resultaten voor van haar zeventiende driemaandelijkse studie die gebaseerd is op het aantal internetverbindingen dat de Belgische providers op 30 juni 2003 hebben geteld.
De Belgische internetmarkt wordt nog steeds gedomineerd door de groei van het aantal breedbandverbindingen. Die groei bij de huishoudens bedraagt echter slechts 7%. Geen onaardig percentage in een onveranderlijke (zelfs licht achteruitgaande) markt, maar het is toch de kleinste toename van het aantal breedbandverbindingen bij gezinnen sinds de lancering. ISPA vertaalt die vaststelling in een behoefte aan initiatieven om meer mensen op het internet te krijgen en dacht daarbij in de eerste plaats aan de pc-actie van de federale overheid, waardoor elke ambtenaar thuis over een computer met breedbandverbinding kan beschikken tegen een interessante prijs.
Hoewel de internetverbindingen in bedrijven met 8% zijn gestegen, bereikt het groeiritme volgens ISPA ook hier sinds de komst van breedband een historisch dieptepunt. Samenvattend stelt de vereniging een ogenschijnlijk rijpe Belgische internetmarkt vast met een gestage, maar beperkte groei met een uitgesproken breedbandmarkt en een beperkte penetratie in de huishoudens. Statistieken van andere landen leren dat er nog steeds mogelijkheden zijn, maar zonder nieuwe initiatieven wordt de digitale kloof tussen mensen mét internetverbinding en de anderen alleen maar groter.
