Een chronische verstoring van het dag- en nachtritme zou invloed kunnen hebben op de productie van melatonine. Melatonine is een hormoon dat de slaap bevordert en het ritme van de lichaamsfuncties regelt. Nachtarbeid verstoort de productie van melatonine. Een verstoorde melatonineproductie wordt in verband gebracht met het optreden van borstkanker. Bevestigd is dit echter niet.

De gemiddelde incidentie van borstkanker in Nederland is 120 per 100.000 vrouwen per jaar. Proportioneel gezien komt borstkanker in geen enkel ander land van de Europese Unie vaker voor dan in België. Dat blijkt uit statistieken die de Europese Commissie vorig jaar publiceerde. In 2006 telde België 138 gevallen van borstkanker per 100.000 vrouwen en overleden gemiddeld 33,5 op 100.000 vrouwen als gevolg van borstkanker.

De discussie over een mogelijk verband tussen borstkanker en het langdurig verrichten van nachtwerk begon in Nederland in 2006. De Gezondheidsraad kwam toen met het signaleringsrapport ‘Nachtwerk en borstkanker: een oorzakelijk verband?’ Hierin werd gewaarschuwd voor een mogelijk verband maar hoe langdurige nachtarbeid borstkanker zou kunnen veroorzaken, werd niet duidelijk. Tot op heden is het oorzakelijke verband dus nog niet helder aangetoond.

Eind 2008 werd bekend dat in Denemarken schadevergoeding is betaald aan vrouwen met borstkanker die jarenlang nachtarbeid hebben gedaan. Dit was de aanleiding voor het Bureau Beroepsziekten van de Nederlandse vakbond FNV om te onderzoeken of dit ook in Nederland mogelijk is. De FNV riep mensen met borstkanker op om zich te melden. Zo’n 500 vrouwen en enkele mannen gaven hier gehoor aan. Daarvan werkte 60 procent in de zorg. Het Bureau Beroepsziekten onderzoekt nu 26 zaken van vrouwen die jarenlang nachtwerk deden en borstkanker kregen. Mogelijk leiden 5 zaken tot schadeclaims.

In Vlaanderen zijn geen studies beschikbaar en loopt er ook geen onderzoek naar de relatie tussen nachtwerk en borstkanker. De problematiek werd in februari wel in het Vlaams parlement aangekaart door Veerle Heeren, minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Er werd besloten het rapport van de International Agency for Research on Cancer van de Wereldgezondheidsorganisatie af te wachten.

Uit het rapport van de Gezondheidsraad is wel gebleken dat het risico op borstkanker kan toenemen na langdurige nachtarbeid. Maar door wat voor soort nachtwerk zou het risico dan verhogen? Hebben vrouwen die langdurig nachtwerk doen al niet een iets hoger risico door hun natuurlijk bioritme of omdat ze vaker kinderloos zijn? Gaat het om een half jaar, 10 jaar, 30 jaar nachtwerk of meer? Veel vragen dus, en weinig duidelijke antwoorden.

Al wel enkele praktische adviezen:

dit is een serieus aandachtspunt en het is belangrijk dat iedereen zich hiervan bewust is.

het draaien van nachtdiensten binnen de verpleging is inherent aan het vak. Weigeren is dus geen optie. Wel kan men kijken of de omstandigheden niet kunnen veranderen. Gunstige roosters zijn roosters die snel roteren met weinig nachtdiensten achter elkaar. En die met de klok mee roteren. Dat wil zeggen in een volgorde van ochtend-, avond-, nachtdiensten en daarna een paar dagen vrij. Beperk het aantal opeenvolgende nachtdiensten zoveel mogelijk, zodat het bioritme minder wordt verstoord.

in de verpleging zijn er van oudsher veel werknemers en werkgevers die zweren bij een nachtdienst van een week achter elkaar. Als men veel nachtdiensten achter elkaar draait, is het de moeite waard om te experimenteren met verlichting op de werkvloer. Nauwkeurig afgestelde verlichting maakt het mogelijk het bioritme te verschuiven. Dat moet wel onder deskundige begeleiding gebeuren, anders kan het averechts uitpakken.

verpleegkundigen die al borstkanker hebben gehad, kunnen de werkgever wel verzoeken om hen uit de nachtdiensten te halen. Vlaamse verpleegkundigen die menen slachtoffer te zijn van een beroepsziekte kunnen een aanvraag richten aan het Fonds voor Beroepsziekten. Medische en technische adviseurs van het Fonds zullen dan de aanvraag onderzoeken. Als blijkt dat het inderdaad gaat om een beroepsziekte en er dus blijkbaar geen andere omstandigheden aanwezig zijn (leeftijd, erfelijke aanleg, consumptiepatroon) zal het Fonds preventieve maatregelen voorstellen, bijvoorbeeld de medewerker uit de nachtdienst halen of overgaan tot schadevergoeding.

Met dank aan Sam Groen, adviseur arbeidstijden FNV Bondgenoten (NL); Jan Vande Moortel, jurist (B); Inge Eekhout, nurse practitioner Mammacare (NL), NKI-AVL.
Bron: www.nursing.nl, www.belgium.be (zoek op borstkanker), www.fmp-fbz.fgov.be, www.bbznfnv.nl.